در برنامه اخیر میز اقتصاد که در هفته سوم مرداد ماه سال جاری پخش شد، به بررسی مشکلات مردم در دریافت وام ازدواج و فرزندآوری پرداخته شد.
آقای نصرالله پژمان‌فر، رئیس کمیسیون اصل نود مجلس
میرهادی رهگشای، کارشناس اقتصادی و بانکی
مهدی متقی‌فر، مدیرکل توسعه اجتماعی جوانان وزارت ورزش و جوانان
محمد نادعلی، مدیرکل عملیات پولی و اعتباری بانک مرکزی
خانم باصفا، خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما
اگر این برنامه را از دست داده‌اید، در این مقاله به پرسش‌ها و مباحثی که در این گفت‌وگو مطرح شده می‌پردازیم. اگر متقاضی وام ازدواج یا فرزندآوری هستید، شرح این گفت‌وگو را از دست ندهید. در برنامه تلویزیونی «میز اقتصاد» که به مشکلات دریافت وام ازدواج اختصاص داشت، موضوعات مهمی درباره صف طولانی ۳۰۰ هزار نفری متقاضیان وام ازدواج مطرح شد. اگر شما در این صف قرار دارید یا قصد دارید برای ازدواج وام بگیرید، نکات مطرح‌شده در این برنامه برای شما مفید خواهد بود. در ادامه همراه ما باشید.
یکی از مهم‌ترین دلایل جوانان برای عدم ازدواج، مسائل اقتصادی است و در حال حاضر، وام ازدواج به‌عنوان یکی از مشوق‌های اصلی ازدواج در نظر گرفته می‌شود. طبق آمارهای ثبت احوال، در سال ۱۴۰۲ حدود ۴۸۱ هزار ازدواج ثبت شده است. از این تعداد، بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر به جمعیت متقاضیان وام ازدواج اضافه شده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مبلغ وام ازدواج طی سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۴، وام ازدواج از ۳ میلیون تومان به ۷۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۰ و ۱۸۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۲ افزایش یافت. برای سال ۱۴۰۳، این مبلغ به ۳۰۰ میلیون تومان و برای افراد زیر ۲۵ و ۲۳ سال به ۳۵۰ میلیون تومان رسید. با وجود این افزایش در مبلغ وام، بودجه اختصاص‌یافته برای این وام‌ها تغییر چندانی نداشته و حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان باقی مانده است. این امر یکی از دلایلی است که بانک‌ها و بانک مرکزی اعلام کرده‌اند که سقف دریافت‌کنندگان وام به ۳۰۰ هزار نفر محدود شده است.
در ادامه برنامه «میز اقتصاد»، به بررسی آمارها و اطلاعات مهمی درباره وضعیت وام ازدواج پرداخته شد. رئیس گروه اعتبارات قرض‌الحسنه بانک مرکزی اعلام کرد که از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا ۱۶ مرداد، ۱۷۴ هزار فقره وام ازدواج به مبلغ حدود ۵۷ هزار میلیارد تومان پرداخت شده است. این میزان پرداختی حتی از تعهدات اولیه بانک‌ها فراتر رفته و ۱۰۴ درصد از آن تکمیل شده است. با این حال، همچنان ۳۰۰ هزار نفر در صف انتظار وام ازدواج باقی مانده‌اند، که برای تأمین وام‌های مورد نیاز این افراد، حدود ۹۷ هزار میلیارد تومان دیگر نیاز است. اما بانک‌ها و بانک مرکزی اعلام کرده‌اند که این اعتبار وجود ندارد و به سقف پرداختی خود رسیده‌اند.
از کل ۲۰۰ هزار میلیارد تومان بودجه‌ای که برای تسهیلات تکلیفی در حوزه جوانی جمعیت و فرزندآوری در نظر گرفته شده است، ۱۵۵ هزار میلیارد تومان به وام ازدواج و ۴۵ هزار میلیارد تومان به وام فرزندآوری اختصاص یافته است. در ادامه، آمار متقاضیان وام ازدواج در سال ۱۴۰۲ نیز بررسی شد. بانک صادرات با ۳۰ تا ۳۲ هزار نفر در صدر لیست متقاضیان وام ازدواج قرار داشت، و پس از آن بانک مسکن و سپه در جایگاه‌های بعدی بودند. این آمار نشان می‌دهد که تا پایان سال ۱۴۰۲، بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ هزار نفر در صف انتظار وام ازدواج قرار داشتند و این رقم تا زمان حاضر به ۳۰۰ هزار نفر افزایش یافته است.
نکته جالب دیگری که در برنامه مطرح شد، بررسی وام‌هایی بود که بانک‌ها به کارمندان خود اختصاص داده‌اند. بر اساس اطلاعات بانک مرکزی، در سال ۱۴۰۲ بانک‌ها مجموعاً ۱۶۲ هزار میلیارد تومان وام به خودشان پرداخت کرده‌اند. این موضوع به‌رغم اینکه از لحاظ قانونی مشکلی ندارد، اما نشان می‌دهد که منابع موجود برای پرداخت وام‌های ازدواج می‌توانست به شکل بهتری مدیریت شود تا صف‌های طولانی کاهش یابند. رئیس‌جمهور نیز بارها تأکید کرده بود که دولت سیزدهم قصد دارد این صف‌ها را به صفر برساند، اما این هدف هنوز محقق نشده و تعداد متقاضیان در صف به ۳۰۰ هزار نفر رسیده است.
سوال: آقای رهگشا، اساساً چقدر وام ازدواج نسبت به سایر حمایت‌هایی که باید در حوزه ازدواج صورت بگیرد، اهمیت دارد؟
پاسخ: اهمیت ازدواج در بسیاری از کشورهای پیشرفته به‌وضوح مشخص شده است. این کشورها به دلیل مشکلات جمعیتی مانند کاهش نیروی کار و افزایش تعداد بازنشستگان، به حمایت از ازدواج و فرزندآوری روی آورده‌اند. یکی از دلایل اصلی تأخیر در ازدواج یا عدم ازدواج جوانان، مشکلات اقتصادی است. در کشور ما نیز این مشکلات جمعیتی در حال شروع است، هرچند هنوز به شکل جدی بروز نکرده‌اند. مقام معظم رهبری نیز بارها تأکید کرده‌اند که هر اقدامی در جهت افزایش جمعیت و فرزندآوری، اجر اخروی دارد. در مقایسه با کشورهای دیگر، ایران در این زمینه عقب است. کشورهای دیگر حمایت‌های یارانه‌ای، بیمه‌ای و کاهش هزینه‌های تحصیل و درمان را از بدو تولد کودک ارائه می‌دهند. اما در ایران تنها حمایت جدی که وجود دارد، وام ازدواج است که بر عهده نظام بانکی گذاشته شده است. اگر این وام به‌طور جدی و دقیق اجرا نشود، عملاً هیچ حمایتی از ازدواج و فرزندآوری در کشور صورت نخواهد گرفت.
سوال: کشورهای دیگر چه نوع کمک‌هایی در این زمینه ارائه می‌دهند؟
پاسخ: کشورهای دیگر از بدو تولد کودک، کمک‌های یارانه‌ای، کاهش هزینه‌های تحصیل، مهدکودک و درمانی ارائه می‌دهند. کشورهایی که جمعیت‌شان در حال کاهش است، این حمایت‌ها را افزایش داده‌اند تا مردم را به ازدواج و فرزندآوری ترغیب کنند. اگر ایران نیز از حالا به این سمت حرکت نکند، حتماً با مشکلات جدی مشابه مواجه خواهد شد.
سوال: خانم باصفا، شما در گزارش‌هایی که تهیه کرده‌اید، مهم‌ترین معضلات را در چه مواردی دیده‌اید؟ و آخرین وضعیت صف و ثبت‌نام‌ها چگونه است؟
پاسخ: یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که جوانان برای شروع زندگی مشترک خود دارند، همین مسئله وام ازدواج است. وامی که قرار بود در ابتدای زندگی زوجین به آنها پرداخت شود تا کامشان را شیرین کند، اما متأسفانه مشکلات موجود، این روند را به قدری پیچیده کرده که برخی از جوانان حتی از دریافت این وام پشیمان می‌شوند.
مهم‌ترین مشکلاتی که جوانان برای ما مطرح کرده‌اند، مربوط به سامانه ثبت‌نام بانک مرکزی است. گاهی دو ماه طول می‌کشد تا جوانان بتوانند در این سامانه ثبت‌نام کنند، زیرا سامانه دائماً ارور می‌دهد و ظرفیت‌ها خیلی زود پر می‌شوند، به‌طوری که جوانان فرصتی برای ثبت‌نام پیدا نمی‌کنند.
سوال: یعنی قبل از اینکه به ثبت برسند، خود فرآیند ثبت‌نام یک روند پیچیده‌ای است؟
پاسخ: دقیقاً همین‌طور است. فرآیند ثبت‌نام بسیار طولانی و پیچیده است. جوانان باید دائماً سایت را چک کنند تا متوجه شوند چه زمانی باز می‌شود تا بتوانند ثبت‌نام کنند. بعد از ثبت‌نام، حدود دو ماه طول می‌کشد تا از شعبه برای آنها پیامک ارسال شود و مشکلات در داخل شعبه نیز شروع می‌شود.
مشکلاتی نظیر اعتبار نداشتن شعبه، کاغذبازی‌های غیرضروری و سختگیری‌های بانک‌ها در مورد ضامن، از جمله مشکلاتی هستند که جوانان با آنها مواجه می‌شوند. از ابتدای سال، بانک مرکزی اعلام کرده که تا ۱۶ مرداد ۱۷۴ هزار فقره وام ازدواج به میزان ۵۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان پرداخت شده است. صف وام ازدواج در پایان سال گذشته ۱۴۹ هزار نفر بود و امسال به ۳۰۰ هزار نفر رسیده، یعنی تقریباً دو برابر شده است.
برای کمک به متقاضیان وام ازدواج، بانک مرکزی دو بانک رسالت و قرض‌الحسنه مهر ایران را به لیست سایر بانک‌ها اضافه کرده و ۲۷ هزار میلیارد تومان اعتبار برای این دو بانک در نظر گرفته است. با توجه به افزایش تقاضا، باید منتظر ماند و دید آیا این میزان اعتبار تا پایان سال پاسخگوی نیاز متقاضیان خواهد بود یا خیر.
سوال: طبیعتاً آماری که اشاره کردند و چالش‌هایی که در حوزه ثبت‌نام وجود دارد، در هیچ آماری دیده نمی‌شود و نمی‌توانیم از آن آماری داشته باشیم. ما اکنون می‌دانیم که ۳۰۰ هزار نفر در صف هستند، اما باید به این تعداد زیادی اضافه کنیم که طبق نکته‌ای که خانم باصفا اشاره کردند، اصلاً نمی‌توانند ثبت‌نام کنند. حالا ارتباط ما با آقای نادعلی، مدیر کل عملیات پولی و اعتباری بانک مرکزی، برقرار است. آقای نادعلی، لطفاً بفرمایید مهم‌ترین چالش در پرداخت وام ازدواج و رسیدن این صف به ۳۰۰ هزار نفر چیست؟
پاسخ: اجازه بدهید یک مقدمه‌ای عرض کنم. تا حالا حدود ۱۷۶ هزار و ۲۰۶ نفر وام ازدواج دریافت کرده‌اند که حدود ۵۸ و نیم هزار میلیارد تومان (همت) است. همچنین وام فرزند نیز به حدود ۱۷۵ هزار و ۵۸ نفر پرداخت شده که معادل ۱۴ و ۲ دهم همت است. بانک‌ها در مجموع ۱۰۴ درصد از سهمیه خود را پرداخت کرده‌اند، یعنی ۴ درصد بیش از سهمیه تعیین‌شده.
سوال: اینکه صف وام ازدواج به ۳۰۰ هزار نفر رسیده، مهم‌ترین علت آن چیست؟ زیرا در مصاحبه‌های زیادی اشاره شده بود که قرار بود مجلس عددی را به عنوان کف تعیین کند و خود رئیس‌جمهور در دولت سیزدهم اعلام کرد که ما تلاش داریم این صف را صفر کنیم. مسئولان دیگری نیز در مصاحبه‌های متعدد این قول‌ها را داده‌اند، اما اکنون می‌بینیم که صف به ۳۰۰ هزار نفر رسیده است. علت این امر چیست؟
پاسخ: علت اصلی این است که سقف فردی وام ازدواج با منابعی که بانک‌ها به عنوان قرض‌الحسنه تجهیز می‌کنند، متناسب رشد نکرده است. یعنی زمانی وام ازدواج ۵۰ میلیون تومان بود و بعد به ۷۰ میلیون، سپس به صد و چند میلیون و نهایتاً به ۲۰۰ و اکنون به ۳۰۰-۳۵۰ میلیون تومان افزایش یافت. اما رشد منابع بانک‌ها سالانه تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد بوده، در حالی که رشد وام ازدواج ۶۰ تا ۷۰ درصد است. بنابراین، شکافی بین سقف فردی و سقف کل وام ازدواج ایجاد شده است. توان بانک‌ها برای پرداخت وام قرض‌الحسنه حداکثر ۳۰۰ همت است که از این میزان، ۲۰۰ همت برای ازدواج و ۱۰۰ همت برای اشتغال اختصاص داده شده است. با افزایش سقف فردی و تعداد ازدواج‌ها، طبیعی است که این صف‌ها شکل بگیرد. ما نیز در این رابطه مکاتبات مختلفی با مجلس و سایر نهادها داشته‌ایم تا این مشکل را تا حدی سر و سامان دهیم. برنامه‌هایی هم در دست اقدام داریم تا این فشار را کاهش دهیم، اما با این سقف فردی و توان بانک‌ها، وجود این صف‌ها تا حدی طبیعی است.
سوال: آقای رهگشای، شما نکته‌ای داشتید؟ اینکه اشاره کردند توان بانک‌ها بیش از ۳۰۰ همت نیست، آیا شما این را می‌پذیرید؟
پاسخ: در طول این ده سال اخیر، همواره این بحث مطرح بوده که بانک‌ها منابع کافی برای تسهیلات ازدواج ندارند. اما آماری که از سال ۱۴۰۲ داریم نشان می‌دهد که کل تسهیلات بانکی حدود ۵۶۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است و تسهیلات قرض‌الحسنه‌شان ۴۵۰ هزار میلیارد تومان. از این میزان، سهم وام ازدواج تنها ۱۳۸ هزار میلیارد تومان و سهم وام فرزندآوری ۳۶ هزار میلیارد تومان بوده، یعنی مجموعاً سه درصد کل تسهیلات بانکی به این دو بخش اختصاص یافته است. اگر این سهم دوبرابر شود، این مشکل صف را حل خواهد کرد. این یعنی افزایش سه درصدی در کل تسهیلات بانک‌ها که مشکلی ایجاد نمی‌کند. اگر به منابع قرض‌الحسنه اشاره کنیم، قانون تصریح کرده که بانک‌ها باید از منابع قرض‌الحسنه پس‌انداز و جاری برای تسهیلات ازدواج استفاده کنند. اگر این منابع را در نظر بگیریم، در پایان سال ۱۴۰۲، این منابع حدود ۶ برابر مبلغ مورد نیاز برای تسهیلات ازدواج است. بنابراین، اختصاص حتی یک ششم این منابع برای وام ازدواج کافی است تا این صف را پوشش دهد.
سوال: یعنی شما معتقدید که بانک‌ها می‌توانند بیش از این مقدار اعلام شده، وام ازدواج پرداخت کنند؟
پاسخ: بله، اگر سپرده‌های قرض‌الحسنه جاری نیز در نظر گرفته شود، همانطور که در قانون آمده است. نکته دیگری که باید توجه داشت این است که بانک مرکزی بسیاری اوقات بر اساس مصالح عمومی اقدام می‌کند. برای مثال، زمانی که صندوق تضمین سهام را ایجاد کردند، یک خط اعتباری حدود ۵۰ هزار میلیارد تومانی اختصاص دادند تا این صندوق شکل بگیرد و سهام مردم در بازار بورس بیمه شود. ازدواج جوانان نیز موضوعی است که منفعت آن به کل جامعه می‌رسد. بنابراین، اگر بانک‌ها می‌گویند منابع کافی ندارند، بانک مرکزی می‌تواند با تسهیل شرایط یا اختصاص خط اعتباری، این مشکل را حل کند.
به نظر می‌آید که بانک مرکزی خود این حد و مرزها را تعیین کرده است. همانطور که نمایندگان مجلس در گزارش شما نیز اشاره کردند، مجلس ۳۰۰ هزار میلیارد تومان بودجه برای این موضوع در نظر گرفته بود، اما بانک مرکزی در مجمع تشخیص این را به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان کاهش داد. یعنی اگر بانک مرکزی بخواهد، می‌تواند این کار را انجام دهد و بانک‌ها نیز همراهی خواهند کرد. اما به نظر می‌آید که مشکل اصلی در بانک مرکزی است.
سوال: آقای نادعلی، آقای رهگشا اشاره کردند که اگر تسهیلات قرض‌الحسنه و جاری را در نظر بگیریم، امکان پرداخت تسهیلات بیشتری وجود دارد. آیا این درست است؟
پاسخ: نکته‌ای که باید در نظر گرفت این است که تسهیلات قرض‌الحسنه که به زوجین، فرزندان، یا برای اشتغال داده می‌شود، از منابع جدید تأمین می‌شود و این منابع موجود یا “مانده تسهیلات” نیستند. اگر من یک میلیون تومان به‌عنوان سپرده قرض‌الحسنه نزد بانک قرار دهم، بانک این پول را وام می‌دهد و تا زمانی که اقساط این وام بازپرداخت نشود یا منابع جدید وارد نشود، بانک قادر به ارائه تسهیلات جدید نخواهد بود.
بنابراین، مانده تسهیلات ملاک نیست، بلکه برگشت تسهیلات و رشد سپرده‌های قرض‌الحسنه منابع جدیدی هستند که بانک‌ها می‌توانند از آنها برای پرداخت تسهیلات استفاده کنند. با توجه به این شرایط، توان بانک‌ها بیش از ۳۰۰ همت نیست. به همین دلیل، در مجمع نیز به این موضوع پرداخته شد و سقف جمعی تسهیلات به ۳۰۰ همت کاهش یافت، اما سقف فردی تسهیلات کاهش نیافت. بنابراین، طبیعی است که ۲۰۰ همت بین تعداد کمتری توزیع می‌شود. باید توجه داشت که در تسهیلات قرض‌الحسنه، منابع جاری نیز درگیر شده‌اند، یعنی علاوه بر سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز، سپرده‌های قرض‌الحسنه جاری نیز مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
سوال: چقدر از منابع جاری درگیر شده است؟ آیا می‌توانید آماری ارائه دهید؟
پاسخ: این موضوع به بانک‌ها بستگی دارد و با توجه به وضعیت مالی هر بانک متفاوت است. در برخی بانک‌ها، حداقل ۵۰ درصد منابع جاری درگیر تسهیلات قرض‌الحسنه شده‌اند.
سوال: آیا این تسهیلات برای وام ازدواج و فرزندآوری است؟
پاسخ: بله، برای هر دو مورد، تفاوتی ندارد. تسهیلات ارائه شده در هر دو زمینه قرض‌الحسنه است. نکته مهم این است که این منابع به تدریج در طول سال دریافت و پرداخت می‌شوند. یعنی به این شکل نیست که ۲۰۰ هزار میلیارد تومان وام ازدواج را در چند ماه اول سال پرداخت کنیم و دیگر هیچ منبعی باقی نماند. بلکه برگشتی‌های قبلی وام‌های قرض‌الحسنه و منابع جدیدی که تجهیز می‌شوند، به تدریج وارد شبکه بانکی می‌شوند و از آنها برای پرداخت وام‌های جدید استفاده می‌شود. بانک مرکزی نیز قبلاً کمک‌هایی کرده است. برای مثال، سال گذشته در پایان سال حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان به بانک‌ها تزریق کردیم تا صف‌های ازدواج و فرزندآوری کاهش یابد. اکنون نیز برنامه داریم که دو بانک قرض‌الحسنه جدید، که قبلاً معاف بودند از پرداخت این وام‌ها، به لیست اضافه کنیم.
سوال: می‌توانید به صورت تیتروار توضیح بدهید که برنامه‌هایتان مشخصاً چیست و چه مواردی قرار است تصویب شود؟
پاسخ: ابتدا، دو بانک قرض‌الحسنه مهر و قرض‌الحسنه رسالت را به بانک‌های پرداخت‌کننده وام ازدواج و فرزندآوری اضافه کرده‌ایم. دوم، به دنبال این هستیم که منابعی را از طریق بانک مرکزی به بانک‌ها تزریق کنیم تا صف‌ها کاهش یابد.
سوال: آن منبع چقدر است؟
پاسخ: هنوز رقم دقیق مشخص نیست، زیرا این موضوع هنوز به هیئت عالی بانک مرکزی نرفته است و تصمیم نهایی در آنجا گرفته خواهد شد.
سوال: می‌توانید بفرمایید رقم اولیه پیشنهادی چقدر بوده است؟
پاسخ: هدف ما این است که حداقل بتوانیم یک سوم از این صف‌ها را با منابع جدید کاهش دهیم تا امکان ثبت‌نام برای افراد جدید فراهم شود.
سوال: یعنی تقریباً می‌توانیم این برداشت را بکنیم که یک سوم یعنی حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان می‌خواهید منابع تزریق کنید، درست است؟
پاسخ: بله، تقریباً همین مقدار، شاید کمی کمتر یا بیشتر. همچنین جلسه‌ای با بانک‌ها خواهیم داشت که در آن با بانک‌های عامل مشترکاً همکاری کنیم تا بتوانیم این صف‌ها را کاهش دهیم.
سوال: این جلسه با بانک‌ها چه زمانی برگزار می‌شود؟
پاسخ: این جلسه را در هفته آینده با بانک‌ها خواهیم داشت.
سوال: هدف از این جلسه با بانک‌ها چیست، چون اشاره کردید که توان بیشتری ندارند؟
پاسخ: هدف این است که بانک‌ها با استفاده از روش‌های مختلف و انگیزه‌های تشویقی، ترغیب شوند تا فرآیند پرداخت وام را تسریع کنند. این به افرادی که در مراحل مختلف، مثل تعیین شعبه یا اخذ مدارک، قرار دارند کمک می‌کند که وام‌های خود را سریع‌تر دریافت کنند. به این ترتیب، بانک‌ها بتوانند تعداد بیشتری از افراد را در روز پذیرش کنند و امکان ثبت‌نام برای هموطنان عزیزمان ساده‌تر شود.
سوال: برنامه‌ریزی و هدفگذاری شما برای نیمه دوم سال ۱۴۰۳ چیست؟ آیا هدف این است که صف ۳۰۰ هزار نفری وام ازدواج به چند صد هزار نفر کاهش یابد؟
پاسخ: روند چند سال اخیر نشان داده که در پایان سال معمولاً حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نفر در صف باقی می‌مانند. با این حال، در ماه‌های بهمن و اسفند، بسیاری از متقاضیان به دلیل انتظار برای افزایش وام ازدواج، از صف خارج می‌شوند و سپس دوباره در ابتدای سال جدید وارد صف می‌شوند. بنابراین، این طبیعی است که در اوایل سال تعداد متقاضیان زیاد باشد. ما همچنین درخواست‌هایی به مجلس فرستاده‌ایم تا فرایند پرداخت وام ازدواج برای متقاضیان تسهیل شود.
سوال: آیا می‌توانیم این قول را از شما بگیریم که برنامه بانک مرکزی برای کاهش صف وام ازدواج تا پایان سال به چیزی مثل سال گذشته، یعنی ۱۴۰-۱۵۰ هزار نفر، خواهد بود؟
پاسخ: بله، ما دنبال این هدف هستیم و امیدواریم با همکاری‌های مجلس و دیگر قوا بتوانیم منابع بیشتری از بانک‌ها و بانک مرکزی جذب کنیم تا این معضل را کاهش دهیم.
سوال: این منابع از کجا تأمین خواهد شد؟
پاسخ: پیشنهاداتی مطرح شده که به محض نهایی شدن و تصویب آنها، حتماً اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.
سوال: آقای پژمان فر، رئیس کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی از استودیوی مشهد با ما همراه هستند. بفرمایید که آقای نادعلی از بانک مرکزی اشاره کردند که سقفی که مجلس در نظر گرفته و بازه زمانی موجود باعث شده که صف وام ازدواج به ۳۰۰ هزار نفر برسد. بفرمایید که نامه‌نگاری‌هایی که با مجلس صورت گرفته به کجا رسیده و برنامه مجلس برای همراهی با بانک مرکزی برای کاهش این عدد و کوتاه‌تر شدن صف‌ها چیست؟
پاسخ: اجازه بدهید قبل از پرداختن به این موضوع، به یک مسئله اساسی که باید حتماً حل و فصل شود، اشاره کنم. این مسئله به شفافیت در ارتباط با موضوعات مربوط به وام‌های قرض‌الحسنه و حساب‌های جاری برمی‌گردد. یکی از مسائل جدی، اختلاف نظر بین بانک مرکزی و گزارش‌های دستگاه‌های ناظر در مورد مقدار ظرفیت پول‌هایی است که به صورت قرض‌الحسنه یا جاری گذاشته شده است.
به عنوان مثال، جناب آقای نادعلی اعلام کردند که برخی بانک‌ها از ۵۰ درصد ظرفیت جاری‌شان استفاده کرده‌اند، اما گزارش‌های ما خلاف این را نشان می‌دهد. تا زمانی که این مسئله شفاف نشود و بانک مرکزی دقیقاً روشن نکند که ظرفیت سپرده‌گذاری‌های قرض‌الحسنه و جاری چقدر است، این مشکلات ادامه خواهد داشت و ما مجبور خواهیم بود به دنبال راه‌حل‌های دیگری مانند خط اعتباری یا مصوبات جدید بگردیم. من معتقدم بر اساس گزارش‌های دقیقی که داریم، ظرفیت سپرده‌گذاری‌های قرض‌الحسنه و حساب‌های جاری به اندازه‌ای است که پاسخگوی این مسائل باشد و ما اصلاً نیازی به ایجاد صف و انتظار برای دریافت وام نداریم.
سوال: آیا می‌توانید به طور جزئی‌تر آماری که دارید و ظرفیتی که به آن اشاره می‌کنید را برای بینندگان تشریح کنید؟ چون آقای نادعلی توضیح دادند که این ظرفیت وجود ندارد.
پاسخ: همانطور که اشاره کردم، اجازه دهید به دلیل محدودیت زمان برنامه، وارد جزئیات عددی و آماری نشویم.
سوال: ما زمان کافی داریم، اگر می‌خواهید وارد عدد و رقم شوید، ما محدودیتی از بابت زمان نداریم.
پاسخ: برآورد ما این است که در ارتباط با این موضوع، همانطور که اشاره شد، یک ششم از ظرفیت سپرده‌گذاری‌ها در حوزه قرض‌الحسنه و حتی بیشتر در حساب‌های جاری در بانک مرکزی موجود است. اما وقتی بانک‌های خصوصی به مسائل شفاف‌سازی خود تمکین نمی‌کنند، این موضوع مشکل‌ساز می‌شود. یکی از مسائل مهمی که در کمیسیون اصل نود پیگیر هستیم و آن را در اولویت قرار می‌دهیم، شفاف‌سازی سپرده‌ها و تسهیلات است. باید مشخص شود که تسهیلات به چه کسانی پرداخت می‌شود.
امروز خودم در مشهد با این موضوع مواجه بودم. ۹ بانک در مشهد از بین ۳۰ بانک موجود، دارایی‌ها و سپرده‌های مردم را جمع‌آوری می‌کنند، اما هیچکدام از آنها اعلام نمی‌کنند که چه مقدار سپرده‌ها را جمع‌آوری کرده‌اند. برآورد ما این است که حدود ۱۲ درصد این سپرده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و هیچ گزارشی هم از اینکه این سپرده‌ها به چه کسانی پرداخت شده، ارائه نمی‌دهند. ما وقتی با این نابسامانی در بانک‌ها روبرو هستیم که هیچ نظارتی بر آنها وجود ندارد، باید این وضعیت را اصلاح کنیم. در جلسه‌ای که با جناب آقای دکتر فرزین داشتیم، ایشان دستور دادند که این موضوع بررسی شود. اما چندین ماه از این دستور گذشته و هنوز هیچ گزارشی از سوی بانک‌ها ارائه نشده است.
سوال: آیا می‌توانید نام این ۹ بانک را اعلام کنید؟
پاسخ: اجازه دهید به دلیل اینکه این موضوع تبدیل به یک پرونده در کمیسیون اصل نود شده، اعلام نکنم. اما امروز به بانک مرکزی هشدار می‌دهم که باید این وضعیت را شفاف‌سازی کنند.
سوال: آیا برای وام ازدواج هم پرونده‌ای در کمیسیون اصل نود تشکیل داده‌اید؟
پاسخ: بله، در کمیسیون اصل نود ما این پرونده را تشکیل داده‌ایم و به‌طور جدی در حال پیگیری آن هستیم. بانک مرکزی به نوعی منتقل می‌کند که مجلس، تکالیف ناممکن و فراتر از توان بانک‌ها بر آنها تحمیل می‌کند. ما قصد داریم ثابت کنیم که این تکالیف ناممکن نیستند و بانک‌ها توانایی انجام آنها را دارند. اگر به تسهیلات و سپرده‌گذاری‌های قرض‌الحسنه و جاری بانک‌ها نگاه کنیم، مشخص می‌شود که رسوب این سپرده‌ها باید برای مواردی که در قانون تعیین شده، مانند وام ازدواج، وام فرزندآوری، وام ودیعه مسکن و دیگر وام‌ها، استفاده شود. این شفاف‌سازی در ارتباط با بانک‌ها ضروری است، زیرا بدون آن، فسادها ایجاد می‌شوند. برخی بانک‌ها، بیش از ظرفیت خود، در نقاط فسادزا سرمایه‌گذاری می‌کنند، که نتیجه آن فقر گسترده و کاهش ارزش پول ملی است. یکی از این بانک‌های خصوصی که در این زمینه مشکل دارد، بانک آینده است.
سوال: آقای نادعلی، آیا به توضیحات و نکاتی که آقای پژمان فر اشاره کردند، پاسخی دارید؟
پاسخ: ما باید بین تسهیلاتی که بانک‌ها می‌دهند و منابع قرض‌الحسنه‌ای که بانک‌ها تجهیز می‌کنند، تفکیک قائل شویم. منابع قرض‌الحسنه بانک‌ها در قالب پس‌انداز، عمدتاً به دو بانک قرض‌الحسنه مهر و رسالت منتقل شده‌اند. این دو بانک، حتی در مجلس شورای اسلامی هم از پرداخت وام ازدواج و فرزند معاف شده بودند. بنابراین، رشد منابع قرض‌الحسنه در دیگر بانک‌ها خیلی زیاد نبوده است. در کنار این، ما قانون داریم که می‌گوید منابع قرض‌الحسنه پس‌انداز و جاری باید برای امور قرض‌الحسنه مانند ازدواج و فرزندآوری استفاده شوند.
سوال: آقای پژمان‌فر می‌گویند که اگر این منابع را حساب و کتاب کنیم، بیش از مقداری است که شما اعلام می‌کنید و کاملاً می‌تواند پاسخگوی نیاز ۳۰۰ هزار نفر باشد.
نادعلی: فرض کنید که ما ۸۰۰ هزار میلیارد تومان مانده سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز بانک‌ها داریم. این مبلغ اکنون در حساب‌های بانکی به‌صورت نقدی موجود نیست. به این معنا که من به‌عنوان سپرده‌گذار، به همان میزان ۸۰۰ هزار میلیارد تومان از بانک طلب دارم. بانک این منابع قرض‌الحسنه را به‌صورت وام‌های قرض‌الحسنه داده است، و این وام‌ها باید در طول زمان بازگردند. در گذشته این وام‌ها معمولاً به‌صورت ۷ ساله بودند، اما اکنون ۱۰ ساله شده‌اند. یعنی هر سال حدود ۱۰ درصد از این وام‌ها بازمی‌گردد. اگر از ۸۰۰ هزار میلیارد تومان صحبت کنیم، به این معناست که هر سال حدود ۸۰ هزار میلیارد تومان از محل وصول مطالبات بازمی‌گردد.
رهگشای: شما خودتان فرمودید که در بالاترین حالت، بانک‌ها تنها ۵۰ درصد از منابع جاری خود را به تسهیلات قرض‌الحسنه اختصاص داده‌اند. یعنی خودتان اذعان دارید که به قانون به‌طور کامل عمل نشده است، و اگر به قانون به‌طور کامل عمل شود، این منابع می‌توانند بیش از دو برابر شوند و به تسهیلات قرض‌الحسنه اختصاص داده شوند.
